Dlaczego warto planować karierę zawodową?

Reforma polskiego systemu edukacji, dokonująca się w okresie szybkich przemian społecznych i gospodarczych oraz prowadzonych prac przygotowawczych związanych z perspektywą członkostwa w Unii Europejskiej, wymaga stworzenia w naszym kraju zintegrowanego modelu poradnictwa zawodowego. Model ten powinien umożliwić każdemu uczniowi profesjonalne wsparcie w wyborze edukacyjno-zawodowym.

Ważnym elementem modernizacji systemu edukacji, w tym głównie systemu edukacji zawodowej, staje się wyposażenie uczniów w umiejętności przydatne w podejmowaniu racjonalnych decyzji dotyczących wyboru zawodu, które rzutować będą na dalszy przebieg kariery zawodowej młodego człowieka. Oznacza to konieczność stworzenia takiego systemu doradztwa zawodowego, które zapewni uczniom nie tylko poznanie możliwości zdobycia zawodów oferowanych przez szkoły i wymagań, jakie stawiają one kandydatom, ale także umożliwi rozwijanie własnych uzdolnień, posiadanych umiejętności, kwalifikacji i zainteresowań – w aspekcie życzeniowym i rzeczywistym. Ponadto tworzony system doradztwa powinien zapewnić poznanie procesu podejmowania decyzji, stylów decyzyjnych oraz uświadomienie konsekwencji dokonywanych wyborów. Wreszcie powinien stworzyć możliwość kształcenia umiejętności radzenia sobie ze zmianami, rozwijania umiejętności adaptacyjnych oraz umiejętności wychodzenia naprzeciw nowym sytuacjom i nowym wyzwaniom.

Ważnym elementem w podejmowaniu decyzji zawodowych staje się też uwzględnianie społecznych uwarunkowań rynku pracy. Konsekwencją tego jest poszukiwanie źródeł wiedzy o prawach rządzących rynkiem pracy, informacji o metodach i sposobach rekrutacji pracowników, a także wiedzy na temat sposobów i czynników warunkujących utrzymanie pracy. Szkolny doradca zawodowy powinien stanowić pierwszy filar modelu zintegrowanego poradnictwa zawodowego. Obecność doradcy w szkole to korzyść dla uczniów, którzy będą mogli uzyskać pomoc w trafnym wyborze edukacyjno-zawodowym, dla nauczycieli, którzy uzyskają wsparcie w prowadzeniu zajęć zawodoznawczych i dla rodziców, którzy otrzymają informacje, mające zasadniczy wpływ na decyzje zawodowe ich dzieci.

W Polsce, w nowej, zreformowanej szkole, korzystne byłoby wdrożenie systemu, który stworzy konkretne, nowe stanowiska pracy dla doradców szkolnych przy jednoczesnej pomocy metodycznej dla nauczycieli, którzy chcą włączyć zadania doradcze do swojej pracy wychowawczej.

Charakterystyczne jest, więc dążenie do tego, aby okres nauki był jak najbardziej otwarty, by człowiek w tym czasie jak najwięcej się nauczył (z różnych dziedzin życia), zdobył jak najwięcej doświadczeń, które będą mu przydatne w pracy (działalności zawodowej), aby zdobył jak najwięcej umiejętności. Pozwolę sobie przytoczyć słowa Petera Druckera (pisarza, nauczyciela kształcącego menedżerów): "Jeśli przez całe swoje życie zawodowe robiłeś jedno, to znaczy że nigdy nie dowiedziałeś się, kim byłeś." Parafrazując to stwierdzenie i patrząc na nie jakby od końca można powiedzieć, że: Im lepiej się poznasz, tym łatwiej będzie ci się znaleźć w różnych sytuacjach, również zawodowych. Reasumując, w odniesieniu do sytuacji zawodowej człowieka musimy raczej mówić o niej jako o karierze zawodowej, czymś, co trwa przez całe życie, gdyż na każdym etapie naszego rozwoju możliwe jest zdobycie jakiegoś zawodu, kwalifikacji, czy nowych umiejętności.

Karierę zawodową trzeba jednak świadomie zaplanować, najlepiej korzystając z pomocy doradcy zawodowego. Trzeba wyznaczyć sobie cel, bądź cele, do których młody człowiek chce dążyć. Zanim to jednak zrobi, musi poznać szereg czynników warunkujących właściwe zaplanowanie przyszłości. Poznanie ich – z jednej strony ułatwi mu odnalezienie się na rynku pracy, a z drugiej – pozwoli na wybór ścieżki zawodowej zgodnej z możliwościami, predyspozycjami, przekonaniami, itd.

W większości szkół europejskich decyzje dotyczące wyborów ścieżek edukacyjnych podejmowane przez uczniów często dokonywane są przy współpracy z nauczycielem i doradcą zawodowym. Tak planowana kariera ucznia niesie konsekwencje związane z podziałem obszarów decyzji. Uogólniając można stwierdzić, że decyzje "pionowe" dotyczące pokonywania kolejnych stopni edukacji są zwykle decyzjami o charakterze selekcyjnym i są podejmowane "na rzecz" ucznia. Decyzje "poziome", wiążące się z wyborem dziedziny kształcenia są częściej podejmowane przez samych uczniów. Trzeba jednak przyznać, że linia takiego podziału w krajach Unii wyraźnie się zaciera. W wielu krajach, na przykład w Belgii, Francji i Luksemburgu decyzje edukacyjne podejmuje Rada złożona z nauczycieli, dyrektora szkoły i doradcy zawodowego. Kryteria selekcji są jednak jawne i znane uczniom i rodzicom. Mogą oni w razie potrzeby odwołać się od decyzji Rady do komisji odwoławczej, w której również zasiada doradca zawodowy.

Generalnie, kraje Unii różnią się znacznie pod względem organizacji systemów oświatowych, różne są też szczeble systemów. Można jednak zauważyć, że im wcześniej uczniowie muszą wybierać kolejny poziom nauki, tym wcześniej wkracza z pomocą doradca zawodowy. Jego interwencja ma wówczas charakter z natury bardziej dyrektywny i ukierunkowujący dalszą karierę ucznia. W szkołach średnich istotne są decyzje dotyczące wyboru przedmiotów fakultatywnych. W związku z tym traktuje się pewien okres edukacji jako swoistą fazę orientacji, która ma pomóc uczniowi w autodiagnozie własnych zainteresowań i zdolności. W systemach takich jak w Niemczech i Luksemburgu, w których uczniowie dokonują wcześnie wyborów ścieżek edukacyjnych (w 10, 11 roku życia) daje się zauważyć większy nacisk na doradztwo wobec uczniów, którzy odchodzą od kształcenia ogólnego na rzecz zawodowego. Z drugiej strony, w niektórych krajach UE takich jak Dania, Holandia, Hiszpania widoczna jest tendencja do opóźniania momentu podejmowania decyzji edukacyjnych przez uczniów(16 rok życia), ponieważ uznaje się, iż wcześniej nie są jeszcze w stanie zrozumieć i zaakceptować ich konsekwencji.

Ważnym argumentem dla rozwoju doradztwa zawodowego w szkołach jest możliwość włączenia jego elementów do programów szkolnych oraz opracowywanie specjalnych programów orientacji zawodowej. Różnią się one sposobami realizacji, niemniej posiadają pewne stałe i wspólne dla wszystkich krajów treści. Można je podzielić na cztery grupy tematyczne:

1. Rozwijanie świadomości szans i możliwości oferowanych przez szkoły, poznawanie zawodów i miejsc pracy przy uwzględnieniu wymagań, jakie stawiają przed kandydatami;
2. Rozwijanie świadomości własnych zdolności, umiejętności, kwalifikacji, potrzeb, wartości i zainteresowań;
3. Nauka procesu podejmowania decyzji, uświadamianie konsekwencji własnych wyborów;
4. Nauka radzenia sobie ze zmianami, rozwój umiejętności pozwalających na adaptację do zastanych warunków, a także wychodzenie naprzeciw nowym sytuacjom.

Problemem nauczycieli w wielu krajach pozostaje forma nauczania. Nie powinna mieć na tradycyjnego kształtu lekcji zakończonej klasyczną oceną wiedzy. Wskazane jest tu raczej stosowanie treningu umiejętności.

Część lekcji dotyczących rozwoju kariery odbywa się w klasach szkolnych. Realizowane są za pomocą tradycyjnej dydaktyki. Jednak istnieje tendencja do wychodzenia poza budynek szkolny i dostarczania uczniom doświadczeń w sposób bardziej bezpośredni. Wiele krajów UE daje uczniom możliwość krótkiego kontaktu z pracą. Polega on na wykonywaniu przez ucznia pewnych zadań zawodowych. Te zadania jednak nie są traktowane jak typowa praktyka zawodowa, ale mają na celu wstępne zapoznanie się z sytuacją człowieka pracującego.

czytaj dalej