Sebastian Koczy

nauczyciel-konsultant

e-mail:

Wstęp

Żyjemy w ciekawych czasach. Pandemia wpływa obecnie na  działanie światowych gospodarek, instytucji czy też wzorców kulturowych. Wszyscy uczymy się żyć od nowa, komunikować, przebywać ze sobą i współistnieć. Te zmiany nie ominęły także edukacji. Dystrybucja wiedzy, zarządzanie pracą studentów, komunikacja nauczyciel-uczeń, wykładowca-student – wszystko to  zmienia się w błyskawicznym tempie.

Technologie informacyjne stały się w obecnym czasie medium o  niespotykanych wcześniej atrybutach, globalną przestrzenią komunikacji społecznej^[1]. Wprowadzenie nowoczesnych środków technologii informacyjnych do edukacji umożliwia indywidualny wkład wielu ludzi nauki w zbiorowość medium, wręcz do tego inspiruje. Rozwój i dominacja edukacyjnego sektora Internetu skutkuje nie tylko nowymi zjawiskami społecznymi, ale wręcz tworzy nową rzeczywistość. Każdy może do niej wejść i  skorzystać
z cyfrowych zasobów informacji zgromadzonych przez ludzi pragnących przekazać swoją wiedzę kolejnym pokoleniom. W tej "cyfrowej szkole" każdy jest traktowany jednakowo, niezależnie od wyglądu zewnętrznego, płci, koloru skóry, wieku, stopnia sprawności fizycznej, statusu społecznego, wysokości dochodów i  wyznania^[2].

W najnowszych pozycjach naukowych podkreśla się znaczenie społecznych aspektów kształcenia w dobie cyfrowej edukacji^[3]. Dla przykładu pod redakcją prof. Jacka Pyżalskiego
z Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu powstała publikacja "Edukacja w czasach pandemii wirusa COVID-19"[4]. Książka dotyczy wielu istotnych spraw, m.in. relacji rówieśniczych czy doboru sensownych narzędzi edukacji zdalnej. Podręcznik powstał błyskawicznie i jest odpowiedzią środowiska akademickiego
na edukacyjne potrzeby w czasach pandemii. "(...) Planeta Ziemia została uwięziona
w Escape Room'ie. Ludzkie tragedie, choroby i śmierć rodzą lęki i paraliżują. Ale też budzą społeczną wrażliwość i chęć niesienia pomocy, troskę o osoby starsze i o dobre wykształcenie dzieci. Każdy dzień zmusza do pokonywania wielu barier związanych z mądrym, sprawnym
i skutecznym kształceniem zdalnym. Powoduje też problemy wychowawcze i rodzinne. Podręcznik pomaga zrozumieć, zamienia obawy w świadome działania". Tak napisał
w recenzji publikacji prof. dr hab. Maciej Tanaś z Akademii Pedagogiki Specjalnej
w Warszawie. Podobnie w raporcie "Diagnoza – Polska 2030" akcentuje się "(...) znaczenie technologii teleinformatycznych we  współczesnej gospodarce i dla współczesnych społeczeństw. Powoduje to, że kluczowym zadaniem jest zlikwidowanie zapóźnień obecnych
w tej sferze przez ostatnich 20 lat. (...) Niezbędne jest więc stworzenie warunków sprzyjających stałej i skoordynowanej modernizacji infrastruktury, stałego podnoszenia kompetencji użytkowników oraz upowszechniania się postaw innowacyjnych i  otwartych, będących jedynym gwarantem dostosowania życia społecznego do nagłych zmian"[5].

Jest to o tyle ważne i konieczne, że z powodu pandemii już ponad miliard uczniów
w 100 krajach uczy się przez Internet[6]. Narzędzia cyfrowe, które zdobywają wielką popularność wśród nauczycieli i studentów, umożliwiając nieprzerwaną naukę. Nauczyciele szkolni i wykładowcy akademiccy, konsultanci, metodycy, profesorowie – my wszyscy testujemy nasze zdolności obsługi tych narzędzi. Nowa sytuacja pokazuje niestety, że współczesny system edukacji bazował na  niewystarczających kompetencjach dotyczących obsługi nowoczesnych, cyfrowych narzędzi. Nowoczesne technologie, choć dostępne – były do tej pory traktowane z niewystarczającym zaangażowaniem w codzienna pracę z uczniem. Obecny stan rzeczy, ukazuje jak olbrzymie znaczenie ma umiejętność niekonwencjonalnego podejścia do zarządzania wiedzą, nowoczesnego kształcenia uczniów i studentów.

Obecna sytuacja jest doskonałą okazją ku temu, by  wykorzystać narzędzia edukacyjne online, które już sprawdziły się w procesie nauczania i rozwoju nowoczesnego społeczeństwa posiadającego umiejętność wykorzystywania cyfrowych zasobów informacji stojących
w obliczu ogromnej konkurencji, jaką w zglobalizowanym świecie stanowią gospodarki wschodzące oparte na innowacyjnych technologiach informacyjnych i najnowszych wynikach badań naukowych[7]. Stąd też Unia Europejska aspiruje do miana jednej z najbardziej dynamicznych, opartych na wiedzy gospodarek świata[8]. Swobodny przepływ wiedzy,
w naszej części globu, stał się równie ważny w osiągnięciu tego celu, jak swobodny przepływ ludzi, towarów, usług i kapitału, które stanowią cztery podstawowe wartości i fundament UE. Stanowią one tak zwane trzy filary, lub wolności, na których to  oparto ideę integracji narodów.

Obecnie cyfrowa edukacja, dzięki możliwościom technologii informacyjnych
i komunikacyjnych, jest istotnym czynnikiem tworzenia i rozwoju innowacji, a te mają bezpośredni wpływ na dalsze przekształcanie się społeczeństwa informacyjnego w  społeczeństwo wiedzy. W nim zaś następują jakościowe zmiany w  zakresie tradycyjnej i cyfrowej edukacji, każdej aktywności społeczno-zawodowej, kulturze i wypoczynku, spędzaniu czasu wolnego oraz funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych i  starszych[9].

Stan ogólnoświatowej pandemii pokazał, jak współczesna edukacja staje się w coraz większym stopniu zależna od  nowoczesnych środków dydaktycznych, zwanych dzisiaj mediami. Media, multimedia interaktywne, są atrakcyjnym i niezbędnym źródłem informacji^[10]. Stanowią one hipernowe zjawisko społeczne, są aktywnym czynnikiem regulującym zachowania człowieka[11].

Rozwój i bardzo szerokie zastosowanie komputerów ewoluujących od urządzenia osobistego poprzez multimedialne, komunikacyjne, aż do kolejnego etapu postępu, jakim są roboty znajduje również odzwierciedlenie w edukacji, gdzie wykorzystuje się kompleksowo wiele różnorodnych środków dydaktycznych[12]. Nowe technologie informacyjne "(...) wzbogacają i poszerzają zakres działania mediów"[13]. Podstawowym zasobem produkcyjnym jest wiedza i informacja, a nie praca fizyczna. Ważne jest więc wykorzystanie nowych technologii informacyjnych w nauczaniu[14]. Edukacja dnia dzisiejszego musi mieć charakter wielowymiarowy, a kształcenie i wychowanie oparte na  uniwersalnych prawach i zasadach powinno umożliwiać rozpoznawanie, rozumienie i rozwiązywanie problemów charakterystycznych dla współczesnego świata. Tym bardziej dla świata prowadzącego wojnę z wirusem – z nieznanym wrogiem, którego zwalczenie to nasze być lub nie być.

Rozwój współczesnej techniki, środków dydaktycznych doprowadził do zastosowania w edukacji maszyn cyfrowych. Na tym gruncie pojawiło się kształcenie informatyczne, którego głównym zadaniem jest przygotowanie jednostki do efektywnego korzystania
w swoim życiu i pracy zawodowej z technologii informacyjnych, co umożliwi pełnowartościowe funkcjonowanie w społeczeństwie informacyjnym[15].

Wynikiem dynamicznego rozwoju mediów, unowocześnienia procesu kształcenia oraz szeroko pojmowanej praktyki edukacyjnej jest kształcenie w dobie cyfrowej edukacji. Pojęcie to doczekało się wielu definicji w literaturze pedagogicznej. Jedną z nich stanowi koncepcja pojmowana jako "(...) realizacja procesu nauczania-uczenia się, samokształcenia, polegająca na kompleksowym stosowaniu funkcjonalnie dobranych zarówno tradycyjnych, jak
i nowoczesnych środków dydaktycznych – mediów"[16].

Gwałtowny rozwój technologii cyfrowych zaczął już wywierać coraz większy wpływ na szkołę. Zaczęto podejmować prace mające na celu ukazanie możliwości stosowania różnorodnych środków technicznych i technologii informacyjnych do optymalizacji procesów edukacyjnych. Na tym tle, w pracach pedagogów, pojawiło się przekonanie o atrakcyjności
i efektywności kształcenia poprzez szerokie wykorzystanie technicznych (cyfrowych) środków dydaktycznych[17].

Cyfrowa edukacji a rozwój człowieka

Rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz mediów cyfrowych przyczynia się do globalnych i jednocześnie cywilizacyjnych zmian, z jakimi nie mieliśmy wcześniej do  czynienia[18]. Współczesny, gwałtownie zmieniający się świat powoduje, że pojawiają się wciąż problemy zarówno natury teoretycznej, jak i  empirycznej. "Globalna kultura, technika i technologia, przemienione społeczeństwa czy "nuklearna" rodzina stwarzają dla człowieka inne tło rozwoju niż to sprzed lat"^[19]. Coraz bardziej powszechne jest doświadczanie przez człowieka poczucia zagrożenia, braku kontroli, przemocy czy przewlekłej choroby – nie tylko w  okresie dzieciństwa, lecz w ciągu całego życia. Implikuje to  pytania o konsekwencje trudnych sytuacji życiowych dla rozwoju człowieka[20].

W ostatnich dziesięcioleciach rozwijająca się gwałtownie technika, nasunęła wiele pytań o charakter skutków dla dalszego rozwoju cywilizacji. "Ze względu na swą wszechobecność postęp technologiczny jest jedną z najistotniejszych płaszczyzn odniesienia dla współczesnego człowieka. Rozwój naukowo-techniczny daje ludziom większe możliwości, czyni ich życie wygodniejszym"[21]. Robotyzacja zdejmuje z ludzi ciężar prostych czynności fizycznych i uwalnia ich od jałowej nudy czynności powtarzających się, monotonnych. Jednocześnie wymaga coraz wyższych kwalifikacji, lepszej wiedzy teoretycznej oraz sprawniej działającego umysłu. Nowoczesne urządzenia umożliwiają integrację w skali globalnej, stanowiąc barierę oddzielającą człowieka od innych lub namiastkę bezpośredniego kontaktu. Wpływa, więc w sposób zasadniczy na charakter, zasięg i intensywność stosunków międzyludzkich[22].

Człowiek stał się w dużej mierze podporządkowany systemowi technologicznemu, ubezwłasnowolniony i skazany na postawę służalczą względem stworzonych przez siebie rozwiązań i  regulacji. "Zależność techniki od jej twórcy – człowieka coraz wyraźniej przybiera przeciwną postać i wczorajszy kreator staje się dzisiaj obiektem kreacji, technika zaś wytycza kierunki człowieczego rozwoju"[23].

Jak mocno zmieniła się nasza sytuacja egzystencjalna? Czy jest to zjawisko pożądane, czy raczej powinniśmy z nim walczyć? Czy nowoczesna technika, jest błogosławieństwem czy raczej przekleństwem? Powyższe pytania to spór o wpływ techniki na  człowieka, który toczą zwolennicy nowoczesności z jej przeciwnikami. Spór ten od dawna towarzyszył ludziom, ponieważ od najdawniejszych czasów technika wywierała wpływ na jakość życia,
a po okresie rewolucji przemysłowej na dobre zmieniła obraz rzeczywistości człowieka.

Zarysowane problemy związane zarówno z teoretycznymi, jak i  metodologicznymi podstawami badań nad człowiekiem funkcjonującym w świecie mediów wynikają zarówno
z tempa rozwoju mediów cyfrowych, Internetu, robotyki i  sztucznej inteligencji jak
i zwiększenia się możliwości ich zastosowania na wszystkich etapach rozwoju człowieka
i każdej jego aktywności społeczno-zawodowej, w tym także edukacji. Powszechnie rozszerzające się zjawisko, jakim jest uczestniczenie w cyfrowym świecie powinno być przedmiotem zainteresowania nauczycieli, pedagogów, psychologów i  przedstawicieli innych dyscyplin zajmujących się wychowaniem, a  także przedstawicieli pozostałych nauk humanistycznych, społecznych, cybernetycznych.

Problematyka edukacji w świecie nowych technologii informacyjnych wymaga określenia perspektywy psychologicznej. Wynika to głównie z faktu, iż zmiany społeczne
i ekonomiczne zachodzące pod wpływem rewolucji informacyjnej korelują ze zmianami psychologicznymi w konstrukcji współczesnego człowieka. Multimedia narzucają nową tożsamość, tworzą nowe wzorce zachowań i kontaktów interpersonalnych. Internet stał się równoległym do świata realnego, popularnym miejscem poszukiwania różnorodnych zasobów począwszy od  rozrywki, poprzez wiedzę, aż do wartości wyższych takich jak przyjaźń
i miłość. Rzeczywistość wirtualna stanowi nową przestrzeń edukacyjną. B. Aouil konkludując swoje badania zwraca uwagę, że "(...) wiedza już nie musi być związana z kształceniem umysłu i osobowości"^[24]. Stąd też poznanie psychologicznych mechanizmów nauczania-uczenia się staje się konieczne, bowiem warunkuje sukces tego procesu. Świadomość procesów psychicznych ułatwia takie kształtowanie procesu edukacyjnego, które optymalizuje jego efektywność, przy jednoczesnym respektowaniu indywidualnych właściwości ucznia i  dążeniu do urzeczywistnienia pełni jego podmiotowości^[25].

Starania, mające na celu implementację wiedzy psychologicznej na grunt szeroko pojętej pedagogiki stają się szczególnie ważne w odniesieniu do nieustannego rozwoju technologii informacyjnych. Rozliczne metody wykorzystujące komputer jako narzędzie edukacji często przesłaniają konieczność pogłębionej refleksji nad psychologicznymi konsekwencjami ich stosowania[26]. Istotną kwestią jest problem interakcji zachodzących pomiędzy nauczycielem a uczniami. Nauczyciel musi brać pod uwagę szereg prawidłowości psychologicznych odnoszących się do procesów komunikowania się, percepcji interpersonalnej oraz spostrzegania własnej osoby. Umiejętne postępowanie nauczyciela wykorzystującego stosowną wiedzę psychologiczną pozwala na zoptymalizowanie działań pedagogicznych^[27]. Ponadto wiąże się z  koniecznością "wychowania umysłowego", przez które to  Wł. Zaczyński rozumie taką postawę, aktywność nauczyciela, która nie pozostawia ucznia samego wobec zalewu informacyjnego, a wzbogacona jest o "(...) oddziaływanie prowadzące do  przyswojenia sobie przekonań wartościujących, dzięki którym żadna odkryta przez nauczanego prawda nie będzie dla niego emocjonalnie obojętna"[28].

Człowiek w świecie mediów

Problemy i refleksje związane zarówno z teoretycznymi, jak i metodologicznymi podstawami badań nad człowiekiem funkcjonującym w świecie mediów pojawiły się wraz
z rozwojem nowych technologii informacyjnych. Wynikają one zarówno z tempa rozwoju mediów cyfrowych, Internetu, robotyki i  sztucznej inteligencji jak i zwiększenia się możliwości ich zastosowania na wszystkich etapach rozwoju człowieka i każdej jego aktywności społeczno-zawodowej, w tym także edukacji. Powszechnie rozszerzające się zjawisko, jakim jest uczestniczenie w cyfrowym świecie powinno być przedmiotem zainteresowania nauczycieli, pedagogów, psychologów i  przedstawicieli innych dyscyplin zajmujących się wychowaniem, a  także przedstawicieli pozostałych nauk humanistycznych, społecznych, cybernetycznych[29].

Refleksja naukowa nie może także pomijać humanistycznych podstaw wiedzy
o rozwoju człowieka, jego postawie, zachowaniach, spędzaniu wolnego czasu, ale także emocjach i reakcjach, które towarzyszą człowiekowi w cyberprzestrzeni[30]. Niekwestionowana jest więc prawidłowa orientacja w zakresie wyboru etycznych i prawnych aspektów świata wirtualnego, niemniej należy również uwzględnić kwestie związane z dynamicznym rozwojem technologii informacyjnych i ich możliwości w praktycznych zastosowaniach.
A to oznacza, iż "(...) multimedia pełnią ważną funkcję społeczną poprzez nowe możliwości związane z likwidowaniem trudności z docieraniem do informacji, ich wyborem i czasem nadawania, tworzeniem dwustronnej komunikacji słownej lub tekstowej, zrywają
z jednostronnością i ograniczeniami wykształcenia"[31]. Z tego powodu budzą zainteresowanie w szerokich kręgach społeczeństwa.

Z tego punktu widzenia ważnym odniesieniem do teoretyczno - psychologicznych koncepcji nabywania wiedzy i umiejętności jest kształcenie multimedialne. Autorzy definicji wskazują, iż jest to strategia realizacji procesu nauczania i uczenia się oparta na kompleksowym wykorzystaniu funkcjonalnie dobranych mediów. Kształcenie multimedialne bywa rozmaicie określane w  literaturze pedagogicznej. Najczęściej przyjmuje się, że jest to koncepcja realizacji procesu nauczania, uczenia się lub samokształcenia, polegająca na kompleksowym stosowaniu funkcjonalnie dobranych tradycyjnych i nowoczesnych środków dydaktycznych (mediów). Tak rozumiane kształcenie multimedialne już w latach osiemdziesiątych dwudziestego wieku określane było jako nauczanie-uczenie się multimedialne[32].

Powszechność występowania nowych technologii informacyjnych i ciągła dynamiczna ekspansja na każdy obszar ludzkiej aktywności powoduje konieczność dostosowania się do życia w  wysoce technicyzowanym świecie. Obecnie wykorzystanie nowych technologii informacyjnych nie jest modą, lecz stało się koniecznością. Stąd też tematyka dotycząca tych technologii powinna w sposób dwutorowy znaleźć się w sferze badań i  dociekań pedagogicznych. Po pierwsze należy stworzyć teoretyczne podstawy wprowadzania
i zastosowania nowych technologii informacyjnych na różnych etapach kształcenia. Po drugie powinna zostać wzbogacona praktyka.

Działania te muszą mieć na celu połączenie nowych technologii informacyjnych
z innymi dziedzinami takimi jak przemysł, telewizja, dziedzictwo kulturowe, medycyna, obronność, a przede wszystkim edukacja.

Wybrane poglądy dotyczące edukacji medialnej

Kluczowe pytanie, przed którym stoją teraz nauczyciele, brzmi: Co jest w obecnej sytuacji najważniejsze? Od czego powinniśmy zacząć i jakie oddziaływania warunkują to, że wszystko, co robimy obecnie, będzie edukacyjnie wartościowe?

Rozpatrując powyższe pytania, mające szczególne znaczenie dla istoty rozwoju edukacji, wchodzimy w obszar trudny i  wyjątkowo ważny ze względu na problematykę, której dotyka. Rozwój naukowo-techniczny i budowa społeczeństwa wiedzy nie są możliwe bez działań oświatowych. Obecnie proces rozwoju edukacji przekształca warunki życia ludzi głębiej i w szerszym stopniu niż kiedykolwiek dawniej. Odkąd proces tych przekształceń uzyskał szybkość tak znaczną, iż stała się ona widoczna w ciągu indywidualnego życia ludzi, odtąd coraz ważniejszym składnikiem w przygotowaniu młodego pokolenia do  życia stało się ukazywanie perspektyw przyszłości. Wyniki edukacyjne zaczęły mocniej zależeć od tego,
w jakiej mierze społeczeństwo zostanie przygotowane do  przejęcia nauki i techniki
w związku z nieustannym procesem rozwoju nowoczesnej cywilizacji. Takie przygotowanie młodzieży do życia musiało w  coraz większym stopniu uwzględniać potrzeby rodzącej się przyszłości[33].

Stały i szybko postępujący rozwój nauki i techniki stawia przed współczesną szkołą nowe, coraz to ambitniejsze zadania. Ciągłe doskonalenie aktywności dydaktyczno-wychowawczej szkoły jest atrybutem współczesności. Troskę o rozwój szkolnictwa wykazują wszystkie państwa upatrujące w podnoszeniu kwalifikacji narodu istotny czynnik postępu. Dlatego zadania stawiane przed całym szkolnictwem danego kraju, przed każdym typem szkoły i poziomem kształcenia nieustannie się rozrastają wymagając ciągłej modernizacji[34].

Modernizacja ta jest ściśle związana z postępem pedagogicznym, przez który W. Okoń rozumie "(...) przechodzenie od niższego do wyższego szczebla rozwoju, zarówno ludzi, jak
i instytucji oświatowo – wychowawczych". W Polsce zasadnicze wysiłki modernizacyjne reformatorów nauczania zmierzają do coraz doskonalszej realizacji zespolonych celów dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, do możliwie wszechstronnego, harmonijnego rozwoju osobowości każdego ucznia, na miarę możliwości każdego dziecka. Współcześnie warunkiem rozwoju oświaty nie tylko w krajach trzeciego świata, ale również w UE jest poznanie modeli kształcenia na odległość, metod, zasad i środków kształcenia oraz stosowanych rozwiązań organizacyjnych.

W związku z tym idea klasy szkolnej z nauczycielem i  uczniami ustępuje nowemu pojmowaniu powszechności kształcenia. Kształcenie w sali wykładowej jest coraz częściej wzbogacane przez edukację zdalną, traktowaną jako komplementarną, dopełniającą
i specjalistyczną. Tworzone są nowe systemy oparte na  zasadach
"(...) uczenia się bez granic, czyli możliwość uczenia się dostępna dla każdego,
w każdym czasie, wszędzie, w każdym wieku i w każdych okolicznościach"[35].

Modele te są następstwem rozwoju naukowego w zakresie nowych technologii informacyjnych, wykorzystanie których w obszarze kształcenia zwiększa efektywność działań edukacyjnych nauczyciela i zapewnia maksymalną indywidualizację nauczania, a  także komfort psychiczny^[36]. Dlatego podstawowym narzędziem w procesach nauczania-uczenia się i komunikacji społecznej stały się multimedia – komputer lub szerzej komputer podłączony do Internetu. Wykorzystując go w nauczaniu, młodzież uczy się formułowania problemu
i analizowania możliwości uzyskania jego optymalnego rozwiązania. Wypracowane konkluzje wyrabiają w uczniach nawyk myślenia twórczego i pojęciowego. Zatem realizowany jest cel procesu nauczania i uczenia się poprzez przyswajanie wiadomości, umiejętności i wartości oraz monitorowany jest proces dydaktyczno-wychowawczy^[37].

Komputer jest także środkiem nowej organizacji procesu kształcenia. Dzięki rozpowszechnieniu się Internetu nastąpiła realizacja innej niż tradycyjna postać kształcenia, zwana kształceniem telematycznym, na odległość, bądź zdalnym (ang.
e-learning, e-teaching, e-education)[38]. Sieć ułatwiła zmiany organizacyjne
w kształceniu tradycyjnym czyniąc je bardziej elastycznym (ang. flexible education), pozwoliła na wprowadzanie odmian komplementarnych, mieszanych (ang. blended education).

Należy jednak zaznaczyć, że w kontekście zachodzących zmian, zastosowania edukacji medialnej nie można traktować jako ostatecznej i jedynej metody rozwiązania wszystkich pojawiających się problemów. Edukacja medialna jest jedynie środkiem pomagającym w przezwyciężaniu barier konwencjonalnej oświaty i szkolnictwa wyższego, wnoszącym wkład w system LLL (ang. life-long learning). Zarówno komputer jak i  Internet powinny być traktowane jako narzędzia wspomagające, ułatwiające niwelowanie niektórych wad kształcenia tradycyjnego.

Cele i zadania cyfrowej edukacji w dobie pandemii

Czas, w którym żyjemy zyskał sobie miano cywilizacji technicznej. Socjologowie kultury zwracają uwagę na zalew komputerów, automatów i robotów. Jest to jedna
z najważniejszych oznak rewolucji technicznej, która dokonała się w świecie w ostatnich dziesięcioleciach. Na czoło dyscyplin naukowych wysunęły się nauki politechniczne kreujące coraz to  doskonalszą technikę pozwalającą człowiekowi opanowywać świat i  stwarzać dla siebie lepsze warunki życia.

Obecnie mamy największy przełom edukacyjny łączący się z  mediami interaktywnymi, z Internetem, z technologią cyfrową. Urządzenia nowych technologii zapewniają nie tylko multimedialną i komunikacyjną łączność, ale także globalny zasięg połączony z interakcyjnością i mobilnością. Cechy te  mają wpływ na nową siłę, skalę i zasięg przekazów medialnych i  multimedialnych, ale również aktywność najmłodszego pokolenia
w cyberprzestrzeni i w świecie wirtualnym. Za pośrednictwem urządzeń programy i audycje
o charakterze edukacyjnym i naukowym z całego świata trafiają do naszych uczniów[39].

Szybki postęp techniczny i cywilizacyjny rodzi refleksję nad osiągnięciami cywilizacji naukowo-technicznej oraz społecznymi i kulturowymi skutkami wprowadzania nowych technologii[40]. Refleksja ta jest istotną częścią myśli społecznej od początków rewolucji przemysłowej. Szereg kwestii etycznych, antropologicznych i  wychowawczych stawianych przez filozofów, socjologów i  pedagogów w ciągu ostatnich dwustu lat zachowuje wciąż swą aktualność, a w coraz szybciej zmieniającym się świecie nabierają one zgoła nowego znaczenia.

Rewolucja informatyczna, rosnąca liczba komputerów, stała się zjawiskiem globalnym, od którego nie ma już odwrotu. Wywiera ona wpływ na edukację
i wychowanie człowieka^[41]. Jednak sam fakt mnożenia się komputerów nie czyni nas społeczeństwem poinformowanym ani mądrym. Ilość sprzętu elektronicznego bez wątpienia nie świadczy bowiem o dojrzałości społeczeństwa. Wręcz przeciwnie, dostarczenie ludziom nadmiaru informacji może stać się przyczyną braku sądu, prowadzi do zagubienia,
a informacja jako taka nabiera małej wagi w świecie ludzkich wartości.

Media, ze względu na swoją wszechobecność, są jedną z  najistotniejszych płaszczyzn odniesienia dla współczesnego człowieka, w tym także dziecka. Nie sposób ich ignorować, tym bardziej, że gwałtowny rozwój stawia nas wobec coraz to nowych wyzwań. Wszystko, co znamy przeobraża się i zmusza nas do  dostosowywania się. Zmienia nas i nasz świat, a my nie potrafimy tego uniknąć[42].

Bez odrobiny przesady można stwierdzić, że człowiek został zdominowany przez technikę. Co więcej, ulegając urokowi rewolucji materialnej, w swoich zamierzeniach
i marzeniach coraz rzadziej jest inspirowany naturą czy naukami proroków, a częściej – zdobyczami nowoczesnych technologii.

Postęp techniczny niewątpliwie przyczynił się do  usprawnienia i ułatwienia ludzkiego życia, tak indywidualnego jak i społecznego. B. Suchodolski zasadnie wskazał, że "(...) nowoczesna nauka i technika nie powinny być traktowane jedynie jako zasób wiadomości
i sprawności, których ludzie mają się jedynie dowiadywać (...), ale rzeczywistość, w której powinni żyć – uczestniczyć aktywnie współdziałając w jej dalszym rozwoju"[43].

M. Tanaś słusznie przypomina, iż już w 2002 roku Komisja Europejska
i ministrowie edukacji krajów Unii Europejskiej wyznaczyli kierunek rozwoju społeczeństw, formułując cel przeobrażeń gospodarczych oraz modernizacji systemów edukacyjnych:
"(...) gospodarka Europejska powinna stać się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarką na świecie – gospodarką opartą na wiedzy"[44]. Wydaje się, że jedynym rozwiązaniem leżącym w  zasięgu naszych możliwości jest przedłużenie etapu uczenia się
z okresu młodości na całe życie człowieka[45], ponieważ człowiek dorosły posiada zdolność uczenia się rzeczy nowych i w wielu wypadkach czyni to sprawniej i trwalej niż młodzież[46].

Cele i zadania edukacji w dobie nowych technologii w  realiach polskiej szkoły powinny przygotować uczniów do życia w  społeczeństwie informacyjnym. Znalazło to odbicie wśród ogólnych zadań szkoły w podstawowym dokumencie reformy edukacji - "Podstawie programowej"[47]. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji oraz posługiwania się nowymi technologiami informacyjnymi, a następnie wykorzystywania ich na zajęciach
z różnych przedmiotów, na wszystkich etapach kształcenia. Realizacja tego zadania jest dużym wyzwaniem i długofalowym przedsięwzięciem.

Należy jednak podkreślić, że "(...) kształcenie komputerowe samo w sobie nie może być celem funkcji edukacyjnej, jak ma to miejsce obecnie, lecz musi być związane z całym systemem edukacji, aby stworzyć nową jakość nie sfrustrowanego i nie wyalienowanego społecznie człowieka doby informacyjnej"[48]. Nowo rodzący się system edukacyjny musi dokonać głębokich zmian w reprezentacji wiedzy programowej i metodyce kształcenia na co zwracają uwagę liczni badacze między innymi: B. Siemieniecki, T. Lewowicki[49],
S. Juszczyk[50], S. M. Kwiatkowski[51].

Doceniając rosnącą rolę nowych technologii informacyjnych we  współczesnym świecie, zarówno z perspektywy potrzeb każdego człowieka, jak i wymagań społecznych, szkoła powinna stworzyć uczącym się możliwości zapoznania się z podstawami technologii informacyjnej oraz z jej wykorzystaniem[52]. Każdy uczeń powinien mieć szansę zetknięcia się
z nowymi technologiami na swojej drodze zdobywania wykształcenia ogólnego, by
w przyszłości, zarówno w szkole, jak również w pracy zawodowej, mógł stać się nie tylko obserwatorem, ale przede wszystkim uczestnikiem i współtwórcą zmian wokół siebie[53]. Szczególną uwagę warto zwrócić także na fakt, iż w zakresie wychowania do nowych technologii istotne jest przekazywanie wartości. Zarówno nowe technologie jak i sposób funkcjonowania w wirtualnym świecie powinny stać się elementem całościowego procesu edukacji dzieci i młodzieży.

Podsumowanie

Wraz z rozwojem społeczeństwa informacyjnego wzrosły techniczne możliwości przesyłania danych i popularność platform służących kształceniu zdalnemu. Do tej pory
w większości państw nauczanie zdalne było traktowane jako jeden z alternatywnych środków dydaktycznych. Atrakcyjna i  multimedialna forma przekazywania wiedzy stosowana głównie w  nurcie działań uzupełniających tradycyjne formy edukacji. Pandemia zmieniła nasz świat
i postrzeganie codzienności. Dziś edukacja jest inna – nowa, cyfrowa!

Różnorodność modeli wdrażania i korzystania ze zdalnych form kształcenia pozwala na docenienie obecnie realizowanych w  Polsce działań, podjętych w obliczu sytuacji kryzysowej, z  którymi mierzy się wielu interesariuszy skupionych wokół szkoły, a więc: uczniów, nauczycieli, przedstawicieli kadry zarządzającej oraz rodziców. Pandemia COVID-19 uzmysławia, że niestandardowa sytuacja wymusza sięgnięcie po nowe formy kształcenia, co w szczególności dotyczy edukacji dzieci i  młodzieży objętych obowiązkiem szkolnym.

Ukazanie aspektu cyfrowego kształcenia w dobie pandemii mającej tak znaczący wpływ na człowieka było skromnym celem niniejszego artykułu. Zdefiniowanie
i przytoczenie podstawowych pojęć, a także wypowiedzi znanych naukowców
z badanego obszaru miało na celu uzyskanie swobody wypowiedzi i  jednoznacznego rozumienia zagadnień poruszanych w dalszej treści. Prześledzono różne koncepcje, by móc zadać pytanie o  konsekwencje zastosowania cyfrowego kształcenia w różnych sferach egzystencji człowieka w dobie pandemii. Z podjętych analiz monografii i publikacji naukowych wynika, iż badacze przedstawili wiele teorii, a wykładnia w nich zawarta charakteryzuje się interdyscyplinarnością i  wielowątkowością.

Akcentując aspekty cyfrowego kształcenia w dobie pandemii, uwzględniono uwarunkowania związane z upowszechnianiem, wdrażaniem i korzystaniem z najnowszych mediów cyfrowych. Mają one decydujące znaczenie dla tworzenia się społeczeństwa opartego na informacji i wiedzy. Narzucone ramy społeczne mają zasadnicze implikacje dla indywidualnego człowieka, który w  sposób szczególny musi zostać przygotowany do życia
w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu.

Bibliografia

• Andrzejewska A., Bednarek J. (red.), Cyberprzestrzeń - Człowiek – Edukacja. Rodzic, dziecko, nauczyciel w  przestrzeni wirtualnej, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2018.
• Andrzejewska A., Bednarek J., Społeczno-edukacyjne konteksty przemian informacyjno-cywilizacyjnych, Zeszyty Naukowe Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie, nr  1 (55), Warszawa 2017.
• Andrzejewska A., Bednarek J. (red.), Cyberprzestrzeń - Człowiek – Edukacja. Dylematy społeczności cyfrowej, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2015.
• Andrzejewska A., Dzieci i młodzież w sieci zagrożeń realnych i wirtualnych, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2014
• Andrzejewska A., Bednarek J. (red.), Zagrożenia cyberprzestrzeni i świata wirtualnego, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2014
• Andrzejewska A., Bednarek J. (red.), Cyberświat możliwości i zagrożenia, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2009
• Aouil B., Kajdasz-Aouil M., Przestrzeń wirtualna w  procesie wspomagania rozwoju
  i życia człowieka, [W:] Pająk K., Zduniak A. (red.), Podmiotowość w edukacji, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa − Poznań 2004.
• Aouil B., Psychologia pomocy Online – czyli Internet w poradnictwie psychologicznym, Wydawnictwo Magraf, Bydgoszcz 2004.
• Bańka J., Technika a środowisko psychiczne człowieka, Wydawnictwo WNT, Warszawa 1973.
• Bednarek J. (red.), Multimedia w kształceniu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016.
• Bednarek J. (red.), Człowiek w obliczu szans cyberprzestrzeni i świata wirtualnego, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2014.
• Bednarek J., Urbańska-Galanciak D., Społeczne kompetencje medialno-informacyjne w kontekście bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni i świata wirtualnego, [W:] Bednarek J. (red.), Człowiek w obliczu szans cyberprzestrzeni i  świata wirtualnego, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2014.
• Cellary W. (red.), Polska w drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego, Raport o Rozwoju Społecznym – Polska 2001.
• Furmanek W., Zarys humanistycznej teorii pracy (z perspektywy pedagogiki pracy), Wydawnictwo A. Marszałek, Toruń 2008.
• Gajda J., Antropologia kulturowa, cz.2, Kultura obyczajowa początku XXI wieku, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008.
• Garito M. A., Define tomorrow's education, Plan rozwoju w Europie wirtualnych środowisk edukacyjnych, wykorzystujących nowoczesne technologie, 2004.
• Głomb J., O niektórych wyznacznikach współczesności, Wydawnictwo PAN, Warszawa 1999.
• Hankała A., Interakcje pedagogiczne w nauczaniu na  odległość z perspektywy psychologii, [W:] Tanaś M. (red.), Pedagogika@środki informatyczne i media, Oficyna Wydawnicza Impuls, Warszawa – Kraków 2005.
• Jakubowicz K., Nowe techniki informacyjno-komunikacyjne: czy mogą stworzyć nowy układ kultury? "Przekazy i Opinie" nr 1-2 (51-52)/1988.
• Jakubowski J., Budowanie przyszłości, Grupa TROP, Warszawa 2009.
• Jan Paweł II, Redemptor hominis, Watykan 1979.
• Juszczyk S., Komunikacja człowieka z mediami, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1998.
• Juszczyk S., Zając W., Komputerowa edukacja uczniów z  zaburzeniami w czytaniu
  i pisaniu, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1997.
• Koczy S., Człowiek wobec robotów przyszłości, [W:] Bogaj A. (red.), Kierunki
  i uwarunkowania przemian oświaty w związku z reformą, Wydawnictwo PIB, Kielce 2010.
• Koczy S., Edukacja w świecie robotów – wizja przyszłości, [W:] Bielecki J., Jacewicz A., Edukacja z perspektywy przemian kulturowo-społecznych, Wydawnictwo NWSP, Białystok 2010.
• Koczy S., Miejsce i rola technologii informacyjnej w  szkole, "Bytomskie Zeszyty Pedagogiczne", nr  6/2003.
• Koczy S., Modele eLearningu na tle światowych trendów rozwoju nauczania na odległość, "Bytomskie Zeszyty Pedagogiczne", nr 12/2008.
• Koczy S., Roboty w buducnosti – vyzvy pre pedagogiku, [W:] Klcovanska E., Mraz M. (red.), Hodnoty, vztahy a virtualny svet – ohrozenia a  vyzvy, Trnavska univerzita, Trnava 2009.
• Koczy S., Rola nowych technologii informacyjnych w  aspekcie patologii społecznych, [W:] Bębas S. (red.), Oblicza patologii społecznych, Wyższa Szkoła Handlowa
  w Radomiu, Radom 2011.
• Koczy S., Technologia informacyjna w edukacji, "Bytomskie Zeszyty Pedagogiczne", nr 8/2004.
• Kwiatkowski S. M., Komputer w procesie kształcenia i  zarządzania szkołą, Wydawnictwo IBE, Warszawa 1994.
• Ledzińska M., Uczenie się wykraczające poza warunkowanie, [W:] Strelau J. (red.) Psychologia. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999.
• Lewowicki T., Przemiany oświaty, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 1995.
• Major F., Przemówienie wygłoszone z okazji otwarcia Międzynarodowego Forum "Education for All" Amman, 16  czerwca 1996.
• Mandal E., Psychologia rozwojowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006.
• Nowicka E., Media dydaktyczne nową szansą w  przezwyciężaniu specyficznych trudności w czytaniu i  pisaniu, [W:] Juszczyk S., Polewczyk I., Media wobec wielorakich potrzeb dziecka, Wydawnictwo A. Marszałek, Toruń 2006.
• Oelkers J., Einführung in die Theorie der Erziehung, Books on Demand, Weinheim-Basel 2001.
• Okraska R., "Homo Eutyfronicus" – J. Bańki koncepcja człowieka ery technologicznej, "Dzikie Życie" Lipiec/Sierpień 2000 art. nr 3336.
• Okraska R., "Homo Eutyfronicus" – J. Bańki koncepcja człowieka ery technologicznej, "Dzikie Życie" Lipiec/Sierpień 2000 art. nr 3336.
• Osmańska-Furmanek W., Furmanek M., Kształtowanie kompetencji informatycznych nauczycieli, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1998, [W:] Juszczyk S. (red.), Edukacja medialna w społeczeństwie informacyjnym, Wydawnictwo A. Marszałek, Toruń 2002.
• Ostrowicki M. (red.), Estetyka wirtualności, Kraków 2005.
• Postman N., Technopol. Triumf techniki nad kulturą, PIW, Warszawa 1995.

· Pyżalski J. (red.), Edukacja w czasach pandemii wirusa COVID-19. Z dystansem
o tym, co robimy obecnie jako nauczyciele, Wydawnictwo EduAkcja, Warszawa 2020.

• Siemieniecki B., Technologia informacyjna w polskiej szkole. Stan i zadania, Wydawnictwo A. Marszałek, Toruń 2003.
• Sieńko M., Człowiek w lustrze nowoczesnej techniki, Maszynopis, Referat wygłoszony na konferencji nt.: "Filozofia wobec problemów współczesnego człowieka", Zielona Góra 2003.
• Strykowski W., Audiowizualne materiały dydaktyczne, PWN, Warszawa 1984.
• Strykowski W., Pedagogika i edukacja medialna w  społeczeństwie informacyjnym, Wydawnictwo A. Marszałek, Toruń 2002.
• Suchodolski B., Edukacja kulturalna a egzystencja człowieka. Zbiór studiów, PAN, Warszawa 1990.
• Suchodolski B., Wychowanie dla przyszłości, PWN, Warszawa 1960.
• Suchodolski B., Wychowanie mimo wszystko, WSiP, Warszawa 1990.
• Suliński P., Kalendarium spotkań z Janem Pawłem II, Wydawnictwo AGH, Kraków 2007.
• Sysło M. M., Szkoła jako instytucja ustawicznego kształcenia i związana z tym rola technologii informacyjnej, [W:] Morbitzer J. (red.), Komputer w  edukacji, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2003.
• Sysło M. M., Technologia informacyjna w  edukacji, Instytut Informatyki UW, Wrocław 2010.
• Tadeusiewicz R., Twórczość techniczna a wymogi kreowania i rozpowszechniania Dobra w nauczaniu Jana Pawła II, Biuletyn AGH, Wydanie okolicznościowe, Kraków, grudzień 2007.
• Tanaś M. (red.), Technologia informacyjna w  procesie dydaktycznym, Wydawnictwo MIKOM, Warszawa 2005.
• Tanaś M., Dydaktyczny kontekst kształcenia na  odległość, [W:] Tanaś M. (red.), Pedagogika@środki informatyczne i media, Oficyna Wydawnicza Impuls, Warszawa – Kraków 2005.
• Wąsiński A., Edukacja wspomagana nowoczesnymi technologiami informatycznymi, "Kultura i Edukacja" nr  1/1998.
• Wenta K., Teoria znaków w pedagogice mediów, "Kognitywistyka i Media
  w Edukacji" nr 1-2/2007.
• Wojnar I., Edukacyjna kultura przyszłości, Warszawska Drukarnia Naukowa PAN, Warszawa 2006.
• Zaczyński Wł., Polska dydaktyka ogólna wobec tradycji i nowoczesności,
  [W:] Morbitzer J. (red.), Komputer w edukacji, Wydawnictwo Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków 2008.
• Zawojski P., Kiedy ogon macha psem, "Śląsk" nr  6/1996.