Założenia EREO w Polsce

Rada Europy ogłosiła rok 2005 Europejskim Rokiem Edukacji Obywatelskiej. Zamiarem Rady Europy było zwrócenie uwagi na znaczenie edukacji, zarówno formalnej jak i nieformalnej, dla wspierania aktywnego obywatelstwa i demokracji. W Polsce Europejski Rok Edukacji Obywatelskiej stworzył okazję do nowych działań na rzecz społeczeństwa obywatelskiego oraz zaprezentowania tego, co do tej pory w tej dziedzinie udało się osiągnąć.

Dokonując analizy polskich i ogólnoeuropejskich zjawisk związanych z funkcjonowaniem społeczeństwa obywatelskiego i państwa demokratycznego (w tym niepokojących – takich jak spadek zaufania do instytucji życia publicznego, niski stopień zaangażowania w życie publiczne, zagrożenie rozwarstwieniem społecznym i marginalizacją niektórych grup) i wynikających stąd potrzeb za podstawowe cele Europejskiego Roku Edukacji Obywatelskiej w Polsce uznano:

• kształtowanie umiejętności i postaw obywatelskich uczniów oraz ich wiedzy na temat demokracji, państwa i społeczeństwa obywatelskiego;
• przygotowanie młodych ludzi do bycia obywatelami zjednoczonej Europy;
• promowanie takich wartości demokratycznych, jak wolność, pluralizm, tolerancja, aktywność obywatelska;
• edukacja w dziedzinie praw człowieka, zapobiegania dyskryminacji, poszanowania prawa;
• budowanie w młodych ludziach postawy zaangażowania i wiary we własne siły;
• przybliżanie edukacji szkolnej do środowiska lokalnego i życia publicznego.

Doceniając znaczenie edukacji jako ważnego elementu kształtującego postawy obywatelskie i tworzącego podstawy demokracji oraz dostrzegając rolę szkoły jako miejsca zapewniającego młodzieży nabywanie obywatelskiego doświadczenia, za szczególnie ważne w obchodach Europejskiego Roku Edukacji Obywatelskiej uznano oddziaływanie na system oświatowy. Działania w ramach Roku miały wspierać długofalowe cele edukacyjne czyniące polską szkołę instytucją i zarazem społecznością:

• pomagającą zrozumieć współczesny świat i uczącą, jak można go zmieniać;
• wzmacniającą więzi ze wspólnotą lokalną, regionalną, narodową i europejską;
• wspierającą niezależność myślenia i sądu; zachęcającą do angażowania się w sprawy publiczne
• uczącą skutecznego działania na rzecz dobra wspólnego; uczącą solidarności i odpowiedzialności za siebie i innych;
• pozwalającą zrozumieć, jak ważne są demokratyczne instytucje i procedury;
• uczącą zasad współpracy oraz udziału w publicznej debacie;
• pomagającą uwierzyć we własne możliwości i uczącą z nich korzystać.

Działania w ramach EREO kierowane były do ogółu polskiego społeczeństwa. Biorąc pod uwagę ogólnoeuropejskie hasło Roku – "uczyć się i żyć w demokracji" – szczególnymi grupami docelowymi byli: uczniowie, studenci, nauczyciele, przedstawiciele organizacji pozarządowych, samorządów lokalnych i władz oświatowych.

Prace Krajowego Komitetu ds. EREO

Aby zapewnić sprawną realizację celów Europejskiego Roku Edukacji Obywatelskiej powołany został przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu Krajowy Komitet ds. Europejskiego Roku Edukacji Obywatelskiej, w którego skład weszli przedstawiciele środowisk edukacyjnych, naukowych, organizacji pozarządowych i studenckich. Komitet wspierał działania MEiN związane z EREO, określał jego cele w Polsce oraz propozycje konkretnych rozwiązań organizacyjnych. Skład, zadania oraz zasady działania Komitetu określa Zarządzenie nr 26 Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 21 października 2004 r. Przewodniczącym Komitetu został Pan Andrzej Wielowieyski, Wiceprzewodniczącym – Pan Mirosław Sielatycki a Sekretarzem – Pani Katarzyna Zakroczymska.

Aby zapewnić sprawny przepływ informacji oraz pomoc w organizowaniu działań na poziomie regionalnym i lokalnym powołani zostali Promotorzy Regionalni EREO. W ciągu 2005 roku w sieci pracowało 40 Promotorów. Byli to nauczyciele konsultanci pracujący w wojewódzkich placówkach doskonalenia nauczycieli.

W Województwie Śląskim powołano 3 promotorów: p. Anna Czarlińska-Wężyk (WOM Katowice), p. Sonia Gogulla (ROM-E Metis) i p. Małgorzata Tubielewicz RODN Częstochowa.

Działania informacyjne EREO

Kluczową rolę w udostępnianiu informacji o EREO odgrywał Internet. Główna strona informacyjna o EREO w Polsce zlokalizowana jest na serwerze CODN: www.ereo.codn.edu.pl. Na stronie tej znajduje się również link do stron poświeconych EREO w województwie śląskim. Są to strony Regionalnego Ośrodka Metodyczno Edukacyjnego Metis w Katowicach. Zawierają one ogólne informacje o założeniach i celach obchodów EREO w Polsce, linki do stron internetowych EREO, informacje o wydarzeniach w szkołach, wzór ankiety dla szkół.

Podobnie jak w innych województwach Promotorzy Regionalni zajęli się dystrybucja materiałów informacyjnych. Był to plakat promujący EREO, który jednocześnie pełnił rolę "informacji o informacji" i ulotka informacyjna. Materiały te rozprowadzano podczas konferencji wojewódzkich i na różnego rodzaju szkoleniach prowadzonych przez ośrodki doskonalące w naszym województwie.

Działania regionalne, lokalne i szkolne w województwie śląskim

Można powiedzieć, że w Polsce w ramach EREO zostało zrealizowanych ok. 700 projektów lokalnych i szkolnych, a ok. 250 projektów na poziomie wojewódzkim. Wiele z tych działań zostało zainspirowanych przez pracę Promotorów Regionalnych, wiele wydarzyłoby się w ramach wcześniej zaplanowanych programów.

W województwie śląskim odbyło się:

7 konferencji o następującej tematyce:

• "Uczestnictwo młodzieży w życiu społecznym i publicznym drogą do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego"
• "Szkoła wobec wyzwań edukacji międzykulturowej"
• "Technologia informacyjna w społeczeństwie wiedzy"
• "Dialog międzykulturowy w edukacji"
• "Koncepcja obywatelstwa w jednoczącej się Europie"
• "Kształcenie zawodowe a rynek pracy"
• "Dylematy stosunków polsko-rosyjskich"

2 seminaria:

• "Młody obywatel Europy"
• "Programy edukacyjne UE", "Tolerancja"

Ponadto przeszkolono ok. 800 osób na różnego rodzaju zajęciach warsztatowych i szkoleniach. Tematyka tych szkoleń i warsztatów była następująca:

• "2005 EREO w Polsce. Działania promujące i rozwijające edukacje obywatelską w szkole"
• "Metoda projektów w edukacji obywatelskiej"
• "Edukacja europejska w działaniach dydaktyczno-wychowawczych szkoły"
• "Kształcenie umiejętności potrzebnych do projektowania działań edukacyjnych promujących wzorce obywatelskie w szkole"
• "2005 EREO w Polsce – forum wymiany doświadczeń"
• Edukacja humanitarna
• Edukacja regionalna – zaangażowanie młodzieży w życie środowiska lokalnego,
• Projekty działań lokalnych.
• Konwencja Praw Dziecka
• Zakładamy i prowadzimy firmę
• "Rynek pracy"
• "Rynki finansowe i giełda"
• "Bądź przedsiębiorczy na rynku"
• "Wykorzystanie metody projektów w nauczaniu o instytucjach rynkowych"

Wiele szkół bardzo aktywnie włączyło się w obchody Europejskiego Roku Edukacji Obywatelskiej, 16 spośród nich nadesłało sprawozdania ze swoich działań. Są to następujące szkoły:

1. Gimnazjum w Czyżowicach
2. Szkoła Podstawowa nr 31 w Katowicach
3. Gimnazjum nr 3 im. Jana Pawła II w Tychach
4. Gimnazjum nr 3 im. W. Korfantego w Siemianowicach Śląskich
5. Szkoła Podstawowa nr 11 im. Marii Dąbrowskiej w Częstochowie
6. Zespół Placówek Oświatowych w Boronowie – uczniowie wraz z opiekunem prezentowali realizowane przez siebie projekty na konferencji podsumowującej EREO 8 marca w Warszawie
7. Gimnazjum nr 11 im. M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej w Częstochowie
8. Gimnazjum nr 18 w Częstochowie
9. Zespole Szkół nr 3 w Kłobucku
10. Szkoła Podstawa w Zespole Szkół z siedzibą w Lgocie Górnej
11. Gimnazjum nr 23 w Katowicach
12. Szkoła Podstawowa nr 31 w Katowicach
13. ZSO 11 41-933 Bytom ul. Szymały 124
14. Gimnazjum nr 5 z Oddziałami Integracyjnymi im. Roberta Schumana w Myszkowie
15. Gimnazjum nr 12 im. Jana Matejki w Częstochowie
16. I Liceum Ogólnokształcące im. Króla Jana III Sobieskiego w Piekarach Śląskich

W wyżej wymienionych szkołach realizowano wiele projektów działań lokalnych, i ogólnopolskich (we współpracy z Centrum Edukacji Obywatelskiej), odbywały się debaty, wybory samorządowe, konkursy, olimpiady, warsztaty, wystawy, spotkania z władzami miasta i deputowanymi i posłami, organizowano zbiórki darów, akcje charytatywne (w ramach wolontariatu). Wypracowane zostały pomoce dydaktyczne, scenariusze lekcji, programy autorskie. O szczegółach tych działań można przeczytać na stronach internetowych ROM-E Metis oraz CODN poświeconych EREO.

Projekty te, będące jednocześnie przykładami dobrej praktyki, pokazują, że edukacja obywatelska oraz edukacja na rzecz praw człowieka mają ogromny potencjał i szansę rozwoju w naszym województwie. Nie do przecenienia jest tu rola Centrum Edukacji Obywatelskiej, które współdziałało z Promotorami Regionalnymi i często inspirowało szkoły do podjęcia konkretnych zadań i działań obywatelskich.

Podsumowanie – rekomendacje

Kształcenie młodych obywateli to ważny, ale często niedoceniany, a nawet zaniedbywany wymiar edukacji szkolnej. Współczesna polska szkoła powinna świadomie przyjąć na siebie obowiązek kształcenia odpowiedzialnych, aktywnych i skutecznych członków wspólnoty lokalnej, a zarazem obywateli Polski, Europy i świata. Praca nauczycieli nie może ograniczać się do przygotowywania uczniów do czekających ich sprawdzianów i egzaminów. Przecież przygotowanie do życia w demokratycznym społeczeństwie to znacznie więcej. Europejski Rok Edukacji Obywatelskiej rozpoczął na większą skalę pewne działania w tej dziedzinie. Nie można jednak na tym poprzestać. Należy uznać, że to początek i w następnych latach kontynuować.

Sonia Gogulla
Promotor Regionalny EREO
Konsultant ROM-E Metis