(S)Koncentruj się... spotkanie 3

Grażyna Skirmuntt

nauczyciel-konsultant

e-mail:

Zabawa jest nauką, nauka zabawą.
Im więcej zabawy, tym więcej nauki.
Glenn Doman

Najtrudniej jest zacząć... Plan zajęć, w którym jest kilka różnych lekcji jedna po drugiej, to tyle samo początków. Z każdą kolejną lekcją początek jest trudniejszy. Wie o tym każdy uczeń i każdy nauczyciel rozpoczynający swoją szóstą lub siódmą, a czasem nawet ósmą lekcję w danym dniu.

Płynne przekierowywanie uwagi co 45 min. z jednej grupy zagadnień na zupełnie inne, zwykle niczym niepowiązane z poprzednimi, może sprawiać trudność. Dlaczego? Najpierw trzeba aktywnie wyłączyć myślenie o zdarzeniach, w których uczestniczyliśmy zaledwie kilka minut wcześniej. Im bardziej te zdarzenia były intrygujące i angażujące nasze emocje, tym trudniej tak nagle przestać o nich myśleć. Potem trzeba, równie aktywnie, skupić się na aktualnych zagadnieniach oraz odszukać w pamięci, z czym (jakimi faktami, terminologią, zależnościami itp.) są powiązane. Wraz z narastającym zmęczeniem, a niejednokrotnie i znużeniem[1] skupienie się wymaga coraz większych nakładów energetycznych, które potęgują subiektywne odczuwanie zmęczenia... i koło się zamyka. Co w takiej sytuacji może pomóc? Nawyk koncentracji!

Taką umiejętność po prostu trzeba wytrenować, tak jak np. piłkarze trenują stałe elementy gry, a tancerze układ choreograficzny po to, aby wykonywać je nawykowo. Pamięć proceduralna (motoryczna) umożliwia wykonywanie wytrenowanej sekwencji ruchów bez udziału świadomości i bez zastanawiania się nad samym procesem koncentrowania się. Wytrenowany nawyk koncentracji pozwala na błyskawiczne skupienie uwagi tylko na tym fragmencie rzeczywistości, który tego aktualnie wymaga. Osobom, które potrafią się skoncentrować "na żądanie", w wykonaniu zadania nie przeszkadzają czynniki zewnętrze (szkolny gwar, dźwięk kosiarki dochodzący z otwartego okna, czy uporczywie latająca przed oczami mucha). Takie osoby dobrze radzą sobie ze stresem i presją czasu.

Niezależnie od tego czy nauka odbywa się w klasie szkolnej, czy w domu, podczas nauki zdalnej, odrabiania zadania domowego lub utrwalania materiału zawsze możemy pomóc uczniom/dzieciom skoncentrować się na zadaniu. Jak to zrobić? Proponując zabawę w koncentrację.

Do zabawy proponuję wykorzystanie wybranych kart z BrainBox. BrainBox to seria pudełkowych gier edukacyjnych oferowanych przez firmę Albi Polska (www.albipolska.pl). Poszczególne tytuły w serii to: Moje pierwsze obrazki, Abecadło, Bajki, Koloruj i zapamiętaj, Świat, Natura, Matematyka, Geografia, Transport. Każda gra składa się z około 70 kart, klepsydry i wielościennej kostki do gry. Zasady gry są bardzo proste. Gracz przez 10 sekund intensywnie przygląda się obrazkowi znajdującemu się na jednej stronie karty. Następnie odwraca kartę i odpowiada na pytania znajdujące się na jej odwrocie. Szczegółową prezentację zasad gry znajdziemy pod tzm adresem YouTube: Seria gier BrainBox – niesamowite pudełka, Albi.

Brain Box to idealna zabawa do ćwiczenia nawyku koncentracji. Gracz ma niewiele czasu na przyjrzenie się i zapamiętanie jak najwięcej szczegółów obrazka. Żeby to zrobić musi się skoncentrować. Skoncentrować się, czyli świadomie odciąć się od otaczających gracza dźwięków i obrazów, świadomie zapanować nad swoimi myślami, utrzymać wzrok na szczegółach przedstawionych na obrazku i je analizować. Uczeń zaczyna rozpoznawać sygnały płynące z ciała, które towarzyszą koncentracji, wie, gdzie patrzył, o czym myślał, które mięśnie miał napięte, a które rozluźnione. Łączy je ze stanem skupienia, które jest potrzebne do wykonania zadania. Informację zwrotną otrzymuje natychmiast – wystarczy odwrócić kartę i już wie, czy prawidłowo odpowiedział na pytania. Każdy sukces związany jest z określoną sekwencją czynności: utrzymanie wzroku na karcie, zrozumienie obrazu, wyodrębnienie szczegółów, intensywne myślenie wyłącznie o oglądanym obrazie. Tak rozwija się nawyk koncentracji.

Wśród tematycznych kart możemy znaleźć takie, które nawiązują do poprzedniego lub aktualnego tematu lekcji.

BrainBox Moje pierwsze obrazki zawiera karty przedstawiające różne miejsca i sytuacje np. las, park, jesień, ludzi, przedmioty itp. Te karty świetnie się nadają do eksperymentowania z formą i treścią słów, poszerzania słownictwa i utrwalania słówek z języka obcego, formułowania opisu, opowiadania, fantazjowania o tym, co było dalej lub chwilę wcześniej, tworzenia bajki.

BrainBox Moje pierwsze obrazki, www.albipolska.pl

Zajęcia z języka polskiego i/lub języka obcego możemy rozpocząć od karty z zestawu pt. Bajki. Po odpowiedzeniu na pytania z karty, obraz może posłużyć do wywołania tematu zajęć np. zbudowania opisu postaci, przedstawienia morału bajki, omówienia środków artystycznych użytych w bajce itp.

BrainBox Bajki, www.albipolska.pl

BrainBox Matematyka stanowi zbiór kart, które ćwicząc umiejętność koncentracji, przy okazji mogą być zabawowym wprowadzeniem do nowego tematu lub nawiązaniem do wcześniej omawianych zagadnień. Zabawa zaciekawia, śmieszy, wywołuje wesołość, a doświadczane przyjemne emocje zmieniają nastawienie uczniów do przedmiotu (a przy okazji i do nauczyciela postrzeganego przez jego pryzmat). Poniżej trzy przykładowe karty wraz z pytaniami.

BrainBox Matematyka, www.albipolska.pl

BrainBox Matematyka, www.albipolska.pl

BrainBox Matematyka, www.albipolska.pl

W podobny sposób można rozpocząć lekcję geografii czy biologii.

BrainBox Geografia, www.albipolska.pl

BrainBox Natura, www.albipolska.pl

W podobny sposób można wykorzystać dowolną ilustrację z podręcznika np. schemat budowy (organu rośliny, układu narządów, ilustracji krzyżówki genetycznej, zestawu doświadczalnego itp.). Układając pytania do wybranej grafiki zwracajmy uwagę na szczegóły i pytajmy o rzeczy nieoczywiste, śmieszne. Łączmy nietypowe pytanie z trudnym terminem, który uczeń ma sobie przyswoić. Taki trochę podprogowy przekaz ułatwia zapamiętywanie i późniejsze rozpoznawanie danej informacji, jako już znanej.

Spędzając czas w domu bawcie się wspólnie w koncentrację! To zabawa dla małych i dużych. A efekty zauważycie szybciej niż się Wam wydaje.

Opracowała: Grażyna Skirmuntt

[1] Zmęczenie jest fizjologiczną odpowiedzią organizmu na nadmierny wysiłek fizyczny. W tkankach, głównie mięśniowych zaczyna brakować tlenu, rośnie stężenie metabolitów przemian beztlenowych, spada stężenie glukozy, a w ośrodkowym układzie nerwowym zaczyna się indukcja hamowania odbierania i przewodzenia impulsów. Organizm wymaga odpoczynku, uzupełnienia glukozy (posiłek) i metabolitów (płyny), często snu. Odczuwanie zmęczenia to jeden z mechanizmów homeostazy.

Znużenie wywołują przede wszystkim czynniki psychiczne. Człowiek ma zdolność wywołania u siebie stanu znużenia przy równoczesnym braku zmęczenia rzeczywistego (mięśni). Towarzyszy mu spadek/brak motywacji do aktywności umysłowej i/lub fizycznej, spada wydajność i efektywność wykonywanej pracy. Przywrócenie homeostazy wymaga odpoczynku fizycznego i umysłowego. Sytuacja szkolna (niska aktywność fizyczna, wysoka aktywność psychiczna połączone z niskim komfortem emocjonalnym) sprzyja powstawaniu znużenia.